Sağlık Hizmetlerinde Güvenlik Kültürü Üzerine

 “Sağlıkta Kalite” dediğimiz kavramın temelinde hasta güvenliği yatar. Kalite süreçlerinin oluşturulmasında temel prensip her şeyden önce güvenlik kültürünü hakim kılmaktır. Ancak güvenlik kültürü bir kavram olarak kulağa ne kadar hoş gelse de, pratikleri yönünden anlatılması ve algılanması zorlu bir süreçtir ve bir o kadar hayatidir.

Ülkemizde özellikle ciddi bir biçimde davranış değişimi ihtiyacını beraberinde getiren bu yaklaşım aslında en tepe liderlik ile birlikte alt mikro liderliklere indirgenmelidir. İnsanların tedavi hizmetleri sürecinde hekim hakkında araştırma yaptıkları aşikardır. Benzer şekilde, ilgili kurumun standartlarını, olay ve gelişen durumlar hakkında aldıkları aksiyon biçimlerini de izleyerek o kurum hakkında pek tabi bir intiba elde etmek mümkündür. Aslında kurumun ortaya koyduğu güvenlik kültürü bir nevi gözlem altına alınmalı ve kurumlara geri bildirimler verilmekten çekinilmemelidir. Bu geri bildirimler, başta güvenlik adına iyileştirmeyi besleyecek ve evirilmesini sağlayacak olan önemle etmenlerdir. 

Yapılan araştırmalar göstermektedir ki, Amerika’da Tıbbi Hatalar nedeni ile, hayatını kaybedenler, toplam ölümler içerisinde üçüncü sırada yer almaktadır.

*Benzer biçimde, İngiltere’de hastanelerde gerçekleşen ölümlerin %3,6’sının önlenebilir ölümler olduğu (haftada 150 ölüm) dile getirilmektedir.

Rakamlara bakınca böylesine gelişmiş ülkelerde, ortaya çıkan bu sonuçların boyutunun gerçekten korkutucu olduğun dile getirmek yanlış olmayacaktır.

Duruma ülkemiz açısından bakacak olursak; maalesef benzer veri ve çalışmalara sahip değiliz. Yalnız benzer rakamların ülkemiz içinde mevcut olabileceğini dile getirmek pek de hatalı olmayacaktır.

Ancak bu sonuçları doğuran hataların kaynağına doğru bir yolculuğa çıkacak olursak, ulaşacağımız sonuç kötü hekimlik uygulamalarının olmayacağını dile getirmemiz gerekmektedir. Böyle bir sonuca ulaşmak, elde edilen verileri sadece yanlış yorumlamak olacaktır.

İnsanların “sonuçlar” üzerinden suçlandığı bir sistemin, “sebeplerin” üzerini örtecek savunmacı davranışlar ortaya koyacağı aşikardır. Oysa ki hataların nedenlerini süreçlerin içinde arayarak, sağlık sistemlerini daha sağlıklı sistemlere dönüştürmek temel yaklaşım olarak benimsenmelidir. Bu arayış onu oluşturan tüm parçaların toplam katılımı ile, yani güvenlik kültürünün bir bütünde ortak değere dönüşmesi ile sağlanır.

Temel hata kaynaklarına bakılacak olur ise zayıf bir koordinasyon yapısına sahip, yetersiz iletişim ve multi-disipliner bakış açısında uzak anlayışların problemlere öncülük ettiğini görmemek içten bile değildir. Bunun yanında çok parçalı ve karmaşık sigorta sistemleri, güvenlik için düzenlenmiş temel prensiplere uyulmaması ve ilişkili protokollerin atlanarak ilerlenmesi ek olarak yersiz çeşitlilikte tıbbi uygulama farklılıkları bir diğer önemli başlıklardır. Ülkemizde sağlık çalışanlarının yüksek devir oranları da bu sürece dahil olunca, yetersiz oryantasyon da önemli bir etken olmaktadır.

Mevcut koşullarında daha da ileri taşınması adına, **Mark Fleming ve Natasha Wentzell tarafından ortaya konan çalışmada, güvenlik kültürünün evrimi için bir geçiş süreci tanımlanmıştır. Daha açık olarak, bu güvenlik kültürünün ulaşması beklenen seviye hakkında bu çalışmada yer alan beş aşama sizlere oldukça güçlü bir fikir verecektir.   Bu aşamalar; Patolojik, Reaktif, Analitik, Pro-aktif, Üretken olarak tanımlanır. Kısaca bu aşamaları açıklayacak olursak;

·         Patolojik Süreç:  Pozitif güvenlik kültürünün olmadığı, hataların kötü şans ve birey hatası olarak değerlendirilmesidir

·         Reaktif Süreç: Gelişmemiş bir raporlama sistemi mevcut olan, hata sonucu olarak durum değerlendirmesi yapılan ve genelde tekrar eğitim ve cezalandırma şeklinde çözümler üreten bir kültür evresidir. Raporlama cesaretlendirilmez.

·         Analitik Süreç: Bir güvenlik yaklaşımı mevcut olmakla birlikte, dağınık bir yapısı mevcuttur. Süreklilik sağlamaz, belli başlı birimlerin hata güvenliğini yönetmede tek başına kalması gibi sonuçlara varır.

·         Pro-aktif Evre: Kapsamlı bir pozitif güvenlik kültürü geliştirme yaklaşımı var. Kazalar, sistemin ve bireylerin hatasının bir kombinasyonu olarak kabul ediliyor. Kazaların ve ramak kaldı olayların raporlanması konusunda cesaretlendirme var. Personel bu raporlamayı, öğrenme için bir fırsat olarak değerlendirmeye başlar

·         Üretken Evre: Örgüt misyonunun merkezinde yaratıcı ve koruyucu bir pozitif güvenlik kültürü var. Örgüt etkinliği ölçüyor, başarısızlıklardan öğrenme söz konusu. Başarısızlıklar örgütün güvenliği iyileştirmesine imkân sağlayacak bir hareket anlamına geliyor. Personel, hastalar ve ilgililer aktif olarak destekleniyor ve örgütte yüksek seviyede açıklık ve güven bulunmaktadır

Sürece baktığımızda, bir raporlama kurgusu vurgulanmaktadır. Pro-Aktif evrede, “ramak-kala” adıyla bir kavram dile getirilmektedir.  İşte bu nokta, umut vaad eden bir noktadır ki, evreye adını veren pro-aktif kavramı, olası hata kaynaklarının önceden bir probleme dönüşmeden herkes tarafından görülüp sistematik bir biçimde raporlanması esasına dayanır.

Üretken evre içine yaratıcılığı da katarak, aslında Hasta Güvenliği ve Kalite anlamında, yeni fikirlere öncülük eden kurumları temsil eder diyebiliriz. Tabi altı çizilmesi gereken husus, liderliğin desteğidir.

Ülkemiz açısından bakıldığında kavramlarla uğraşmak pek de değer atfedilen bir husus olmamakla beraber, bu noksanlıkla ilerleyen liderliğin güvenlik kültürüne katkı sunabileceği “yaratıcı düzeyde” mümkün gözükmemekle birlikte, reaktif ve belki biraz analitik girişimler elbette söz konusudur. Daha güvenli sağlık hizmetlerinin sunumu için, gelir yaratan yaratıcılıktan öte, hatalardan ve kayıplarından doğan giderin toplam katılım ve güçlü liderlik ile yönetilebilir olması, Sağlık İşletmelerinin üzerine daha faza odaklanması gereken bir olgudur.

* http://www.independent.co.uk/life-style/health-and-families/health-news/medical-mistakes-errors-hospitals-doctors-death-rates-united-states-a7011841.html

*“Patient Safety Culture Improvement Tool: Development and Guidelines for Use”, Mark Fleming and Natasha Wentzell, 2008: 12, “Patient Safety Culture in Primary Care: Developing a Theoretical Framework for Practical Use”, Kirk vd., 2007: 316     https://www.longwoods.com/mwginternal/de5fs23hu73ds/progress?id=i06bpKiryNKWXHOmk7Ov777efX1n5pMnw7uTaYoUIMc,