|
|
Atıf Oğuz
KalDer Bursa Şubesi
Çevre ve İş Sağlı Güvenliği Kalite Uzmanlık Grubu Üyesi
Coşkunöz Metal Form A.Ş.
İş Güvenliği Uzmanı |
İş Sağlığı ve Güvenliği Davranış Kültürü Oluşturma
Sosyal hayatımızda ve çalışma hayatımızda bir çok kültürle karşılaşırız, bunların içinde yeme içme kültürü, sanat kültürü, inanış kültürü, ahlaki kültür gibi birçok örnek sayılabilir.
Peki kültür nedir? Nasıl oluşur veya nasıl kaybolur? Kültürün tanımı genel olarak; “Bir toplumun tarihsel süreç içinde ürettiği ve kuşaktan kuşağa aktardığı her türlü maddi ve manevi özelliklerin bütünüdür.” Ancak en çok hoşuma giden kültür tanımını C.Weisler yapmış; “Kültür bir toplumun yaşama tarzıdır.” Kültür nesilden nesile aktarılır, ama nasıl aktarılır? Aslında odaklanmamız gereken nokta tam olarak burası, çünkü şuan ülkece oluşturmaya çalıştığımız ve daha tam oluşturamadan yaymaya ve aktarmaya çalıştığımız bir kültürümüz var; İSG Davranış Kültürü.
Evet, İSG Davranış Kültürünü oluşturmadan yaygınlaştırmaya ve aktarmaya çalışıyoruz, bu da bir aracın tekerleklerini takmadan hareket ettirmeye çalışmaya benziyor. Kültür nasıl oluşur önce bu konudan bahsetmeliyiz; kültürü oluşturmak için öncelikle kültüre muhatap kitlelerin (işverenler ve çalışanlar) ihtiyaçlarını iyi algılamak gerekir, çünkü oluşturulmaya çalışılan kültür içerisinde yaşayacaklar yine bu kitlelerdir. Bu yüzden muhatap kitlenin istek ve düşünceleri alınmadan kültür oluşturulamaz, oluşturulsa da o araba tekerleksiz yürümez, çünkü kitlenin ihtiyaçlarını karşılamayan ve oluşturulurken muhatap alınılmayan bir kültür asla benimsenemez.
 |
Öncelikle, iş kazalarının yaklaşık yüzde seksenlik bir kısmı güvensiz davranışlardan meydana gelmekte. İşte bu yüzden İSG Davranış kültürünü oluşturmak ve aktarmak ilk öncelikle belirleyeceğimiz rotamız olmalıdır. Kurallar koyup bunlara uyacaksınız demekle, bu işin imkanı yok. Kural olmayacak mı? Tabi ki olacak ancak kural koyarken yukarıda da bahsettiğim gibi, kitlelerin yani işveren ve çalışanların beklenti ve mevcut durum şartlarını değerlendirmek gerekir. |
Başımdan geçen bir olayı anlatmak istiyorum, İstanbul’da yaşadığım bir dönemde ilk defa yeraltı metrosuna binecektim, metroya binenler yürüyen merdivenlerin uzunluğunu bilir, ben yürüyen merdivenin sol tarafında durdum, birden baktım ki ne önümde ne de arkamda hiç kimse yok. Herkes sağ tarafta duruyor, bu işte bir gariplik var deyip yalnız kalmanın verdiği utanma ve sıkılmayla yavaşça sağ tarafa geçtim, biraz sonra anladım ki işi acele olanlar sol taraftan beklemeden yürüyerek gidiyorlar, yürümek istemeyenler de sağda bekliyorlar. Düşündüm, İstanbul’da yaşayan, farklı farklı ırkları, dinleri, milliyetleri olan bu insanlara bunu kim öğretmişti, ve beni 5 saniye içerisinde bu yürüyen merdiven kültürüne nasıl adapte etmişlerdi, üstelik bununla ilgili hiçbir kural ve talimat ortalıkta yokken. Cevap çok basitti herkes ihtiyacı nispetinde bir çözüm bulmuş. Bugün işi acele olmayan adam sağda beklemiş, işi acele olanlar solda bekleyenleri uyarmış ve müsaade istemişti, ertesi gün sağda bekleyenlerin işi aceleydi ve solu kullanarak yürüdüler, ve çoğunluk bu kurala uymaya başladı, benim gibi yeni gelenlerde neden sağa geçmesi gerektiğini bilmediği halde kitlenin tümü bu kuralı ihlal etmediğinden birden kendini sistemin içinde buldu ve istemese dahi kurala uymak zorunda kaldı. İşte İSG davranış kültürü de aynı bu şekilde kurulmalı, insanların beklenti ve ihtiyaçları oranında kurallar kaideler getirilirse, buna uyum hiç de zor olmayacaktır aynı yürüyen merdivende işi acele olanların, sol tarafı kullanabilmesi için açık tutulması gibi.
İSG’ de koyulan bir kuralın, çalışanın güvenlik gereksinimini karşılamak için koyulduğu, çalışana yaşayarak, hissettirilerek gösterilse ve öğretilse ve işçisinden patronuna kadar kim olursa olsun bu kurallara iki kere iki dört eder derecesinde kesin bir suretle uysa emin olunuz, İSG Davranış kültürü oluşmaya başlayacaktır.
Kültürü bir şekilde oluşturduk diyelim. Peki nasıl yaygınlaştıracağız, nasıl aktaracağız? En zor ve meşakkatli konulardan biri bu olsa gerek, çünkü başta da bahsettiğim gibi, bir çok kültür var ama bu kültürler 5 yılda mı oluştu? Tabi ki hayır! Örneğin bir yemek kültürü belki asırlarca süren değişimin sonucunda benimsenir, yaygınlaştırılır ve yayılır. Bizim bu kadar bekleyecek zamanımız var mı? Hayır,
Tablo.1 İSG KÜLTÜR OLUŞUM TABLOSU
İş kazalarında birçok canımız yitip giderken bekleyecek bir saniyemiz bile yok. Nasıl yapmalıyız da bu dikişi tutturmalıyız.
Mevcut İSG mevzuatlarımızın, baharda yaprak döken ağaçlardan daha sık yaprak dökmesi, sürekli değişmesi, deneme yanılma yöntemi uygulanması, hasbelkader oluşmuş mevcut İSG kültürümüzü de yıkacaktır, nasıl mı?; Yürüyen merdivenin sağında duran insanlara, yeni kural getirdik artık siz solda duracaksınız, yürüyüp gitmek isteyenler de bundan böyle sağdan gidecek deniliyor. Mantıksız bulanlar olacak, kayıtsız şartsız sorgulamadan kabul edenler olacak, bu işleri iyice oyuncağa çevirdiniz uymuyorum bu kurala, istediğim yerde dururum diyenler olacak ve nihayetinde ne mi olacak? Bir bakmışsınız sistem çökmüş, yürüyen merdivende kimse yürüyemez hale gelmiş, kimse ne kültüre inanıyor ne de kurallara güveniyor, bırakın, uymayın, nasıl olsa yarın tekrar değişecek demeye başlayan insanları görmek hiç de zor olmasa gerek.
2016 da yaşanan iş kazası sayısının 2015 yılından daha fazla olması bunun göstergesi değil de nedir? İş kazalarının sayısında azalma bekleniyorken, aksine artıyor ve istatistiklere baktığımızda, kazaların yaşandığı yerlerin çoğunda İSG hizmeti alınmamış, nedeni yukarıda örneğini verdiğim konuya ne kadar benziyor değil mi?
Kültür oluşturmak istiyorsak, ilk önce ihtiyaçlar doğru belirlenmeli, daha sonra istikrarlı olunmalı, kurallara herkes istisnasız uymalı, İSG konuları ilkokul çağından itibaren tüm çocuklarımıza, uygulamalarla, derslerle, gezilerle aşılanmaya başlanmalı. Kanun koyucu bunu zorunlu hale getirmeli. Yoksa bir insana 30-40 yaşlarında davranış kültürü kazandırmak çok da kolay olmuyor, hatta oldukça zor.
Bunu, işyerlerinde 2 ila 5 yıl arası bir sürede başarmanın mümkün olduğu ile ilgili görüşler, bir çok otorite tarafından kabul görmüştür. 2 yılla 5 yıl arası bunu başarmanın elbette ki sistemli çalışmakla olacağı gün gibi ortadadır. Tablo.1’ de bunu başarma yolları detaylı bir şekilde gösterilmiştir.
|
1.Umursamaz Kültür
- İlgisizlik/ direnç
- Ramak Kalalar dikkate alınmıyor
- İhmal
- Aldatmaya yönelim
- Olayların saklanması
2.Az veya sıfır eğitim
3.Zayıf ve sıfır iletişim
Olayların gerçekleşmesini kabullenme
KORUMASIZ 
4.Reaktif yaklaşım
5.Sistem Yok
6.Risk değerlendirme yok
7.Yasalara uyumsuzluk
- Yasal izinlere uyumsuzluk
- Olası yasadışı uygulamalar
8.Makine/ proses pery.bakım yok, bozulmasını kabullenme
9.Yüzeysel olay araştırması
- Zayıf araştırma
10.Gözetim/ denetim yok | |
|
1.Suçlama kültürü
- Dikkat etme ihtiyacını kabullenme
- Bazı Ramak Kalaların raporlanması
- Biraz vitrin dekoru; örnek: denetim öncesi temizleme
- Disiplin cezaları
2.Asgari/ istikrarsız eğitim
3.Yetersiz iletişim
Benzer bir olayı önleme
REAKTİF
4.Yönetici tarafından yönetilen
5.Üstünkörü sistemler ve İSG sistem elemanları
6.Tepkisel(reaktif) Risk Değerlendirmesi
7.Minimum yasal uyumluluk
8.Teknik önlem yok,
- KKD’lerin maruziyet önleyici olarak kullanılması
9.Olay araştırması var fakat sınırlı analiz
- Ne olduğuna odaklanma
- Sistemlere odaklanma yok
- İnsan hatasına odaklanma
10.Geçici izleme/denetim
- İş hijyeni veya sağlık girişimleri yok
- Reaktif sağlık taramaları | Yasalar kapsamında izleme |
|
1.Uyum kültürü
- Kısmi katılım
- Ramak Kala Olayların tartışılması
2.Kabul edilebilir eğitim/farkındalık
3.İyi iletişim kanalları
- İnsan odaklı
Olayları gerçekleşmeden önleme
UYUMLU
4.İSG koordinatörü tarafından yönetilen iyileştirmeler
5.İSG yönetim sistemleri/ISO9000
6.Mevcut sistemler üzerinden risk değerlendirmesi
7.Tam yasal uyumluluk
8.Yetersiz teknik önlem
- Gerekli yerlerde KKD kullanımını sıkı şekilde uygulatmak (riskleri bilerek)
9.Olay potansiyeline dayalı nedensel olay analizi
- Olaylarla ilgili bilgi paylaşımı
10.Planlı izleme/denetimler
- Planlı iş hijyen/ ortam izlemeleri
- Periyodik sağlık muayeneleri
- İSG toplantıları ve konuşmaları | Bir takım çalışma gözlemleri |
|
1.Sahiplenme kültürü
- Tüm düzeylerde katılım
- Ramak kala olaylar için için katılım
2.Yüksek düzeyde eğitim/farkındalık
3.Hiçbir şey saklamadan yüksek düzeyde iletişim
Sistemleri
Geliştirme
PROAKTİF
4.Hat tarafından yönetilen sistem iyileştirmeleri
5.ISO14001 ve OHSAS 18001
6.Önleyici (proaktif) risk değerlendirmesi
7.Yasal uyumun ötesinde
8.Süreç/ ekipman uygunsuzluklarını aktif biçimde mühendislik çözümleriyle düzeltme arayışı
9.Olaylardan çıkarılan derslerin tüm düzeylerde paylaşılması
- İyi tasarlanmış planlar/prosedürler
- Saha plan ve prosedürlerine uyum odaklı
10.Entegre denetimler
- Performans değerlendirilmesi ve tartışılması | Çalışanın çalışanı denetlemesi |
|
1.Yaşam biçimi kültürü
- İçten gelen
- Tam bir anlayış
2.Herkes her zaman her konuda bilgilendirilmiş
3.Olayları önlemek için tüm personelin katılımı
İş yürütme şeklimiz
DİRENÇLİ
4.Bireysel olarak içselleştirilmiş
5.Entegre yönetim sistemleri
6.Risk değerlendirmeleri tüm sistemlere entegre edilmiş
7.Yasadan öte Kendini düzenleyici yaklaşım
8.Sorunları oluşmadan önce çözümleme
9.İşe başlamadan tüm tehlikelerin düşünülmesi
10.Dış değerlendirme/ denetim ile sistemlerin geliştirilmesi | |
Güzel bir gelecek, sağlıklı bir toplum için kendimizin ve çevremizdekilerin güvenliğini ilgilendiren tüm kurallara istisnasız uymalıyız, çevremizdekileri değiştirmeye çalışmak yerine kendimizi değiştirelim, kendimizi değiştirirsek onlar zaten değişecektir, çünkü insanlar iyiyi takip eder.
Sağlıklı ve güvenli yaşam dilerim. |
