Patlamadan Korunma Dokümanı

I.              Giriş

Teknolojik gelişmeler hayatımıza daha fazla girdikçe yaşadığımız tehlikeler de giderek artmakta, buna karşılık tehlikelere çözüm bulmak ve önlemler almak için daha fazla zaman ve para harcanmaktadır. Endüstriyel ortamlarda kullanılan malzemelere, ekipmanlara, insan gücüne, ortam koşullarına bağlı olarak yangın ve patlama tehlikeleri ile yaşanabilecek ve çok sayıda insanın hayatına son verebilecek felaketler arasında yer almaktadır. Yangın ile benzerlikler gösteren patlama ise yangından daha tehlikeli, daha etkili bir olaydır.

II.            Patlama

Patlama tıpkı yangından olduğu gibi yanıcı, yakıcı maddelerin ve tutuşturma kaynaklarının bir araya gelmesi ile ortaya çıkan, yangına göre çok daha yüksek hızlarda gerçekleşerek basınç ve ısı dalgası oluşturan bir olay olup türleri aşağıda belirtilmiştir:

a.     Gaz patlamaları

b.    Kimyasal madde patlamaları

c.     Basınç patlamaları

d.    Katı madde patlamaları

e.     Toz patlamaları (Metalik toz, organik toz)

III.           Patlayıcı Ortamlar

Yanıcı maddelerin gaz, buhar, sis ve tozlarının atmosferik şartlar altında hava ile oluşturduğu ve herhangi bir tutuşturucu kaynakla temasında tümüyle yanabilen karışımı olup patlayıcı ortamlara örnekleri aşağıda bulabilirsiniz:

ü  Metal sanayi

ü  Kimya Endüstrisi

ü  İlaç Sanayi

ü  Boya Fabrikaları

ü  Elektrostatik, fırın boya yapılan işyerleri

ü  Atık su Arıtma Sistemleri

ü  Geri Dönüşüm Üniteleri

ü  Çöp Sahaları

ü  Biyogaz üretimi

ü  Doğalgaz Santralleri

ü  Rafineriler

ü  Akaryakıt İstasyonları

ü  LPG Üretim, Dolum ve

ü  Dağıtım Tesisleri

ü  Akü üretim/şarj

ü  Un, Tahıl, Şeker Endüstrisi

ü  Ağaç işleme tesisleri

ü  Tersaneler

ü  Maden tesisleri

IV.           İlgili Mevzuat / Standartlar / Direktif 

v  6331 sayılı İSG kanunu

v  Çalışanların patlayıcı ortamların tehlikelerinden korunması hakkında yönetmelik

v  Muhtemel patlayıcı ortamda kullanılan teçhizat ve koruyucu sistemlerle ilgili yönetmelik

v  Güvenlik ve sağlık işaretleri yönetmeliği

v  Kimyasal maddelerle çalışmalarda sağlık ve güvenlik önlemleri hakkındaki yönetmelik

v  İş ekipmanlarının kullanımında sağlık ve güvenlik şartları yönetmeliği

v  Kişisel koruyucu donanım yönetmeliği

v  Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği

v  Tehlikeli bölgelerin sınıflandırılması TS 3491 EN 60079-10

v  99/92/EC – ATEX 137 – Patlayıcı ortamlarda çalışanların karşılaşacağı risklerden iş sağlığı ve güvenliklerinin korunması – Sosyal Direktif

v  94/9/EC – ATEX 95 – Patlayıcı ortamlarda kullanılacak ekipman ve koruyucu sistemler - Ticari Direktif 

V.            İşverenin Yükümlülükleri

İşveren, işyerinde patlamaların önlenmesi ve bunlardan korunmayı sağlamak amacıyla, yapılan işlemlerin doğasına uygun olan teknik ve organizasyona yönelik önlemleri almakla yükümlüdür. Bu yükümlülükler aşağıda belirtilmiştir:

a) Patlayıcı ortam oluşmasını önlemek,

b) Yapılan işlemlerin doğası gereği patlayıcı ortam oluşmasının önlenmesi mümkün değilse patlayıcı ortamın tutuşmasını önlemek,

c) Çalışanların sağlık ve güvenliklerini sağlayacak şekilde patlamanın zararlı etkilerini azaltacak önlemleri almak.

VI.           Patlamadan Korunma Dokümanı

İşyerinde patlama tehlikesinin değerlendirilmesi ve oluşabilecek patlayıcı ortamların tehlikelerinden çalışanların sağlık ve güvenliğini korumak için, alınması gerekli önlemleri belirlemek amacıyla hazırlanan bir dokümandır.

Patlamadan korunma dokümanı; İşin başlamasından önce hazırlanacak ve işyerinde, iş ekipmanında veya organizasyonunda önemli değişiklik, genişleme veya düzeltme yapıldığında yeniden gözden geçirilerek güncelleştirilecektir.

Patlamadan Korunma Dokümanında;

a) Patlama riskinin belirlendiği ve değerlendirildiği hususu,

b) Bu Yönetmelikte belirlenen yükümlülüklerin yerine getirilmesi için alınacak önlemler,

c) İşyerinde sınıflandırılmış yerler,

ç) Çalışanların sağlık ve güvenliklerini patlayıcı ortam risklerinden korunması için asgari gerekler ve Ekipmanların ve koruyucu sistemlerin seçiminde uyulacak kriterlerin uygulanacağı yerler,

d) Çalışma yerleri ve uyarı cihazları da dahil olmak üzere iş ekipmanının tasarımı, işletilmesi, kontrolü ve bakımının güvenlik kurallarına uygun olarak sağlandığı,

e) İşyerinde kullanılan tüm ekipmanın 25/04/2013 tarihli ve 28628 sayılı Resmî Gazete’ de yayımlanan İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliğine uygunluğu,

yazılı olarak yer alır.

İşveren, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinde belirtildiği şekilde işyerinde risk değerlendirmesi yaparken patlayıcı ortamdan kaynaklanan özel risklerin değerlendirmesinde aşağıdaki hususları da dikkate alacaktır:

a) Patlayıcı ortam oluşma ihtimali ve bu ortamın kalıcılığı,

b) Statik elektrik de dahil tutuşturucu kaynakların bulunma, aktif ve etkili hale gelme ihtimalleri,

c) İşyerinde bulunan tesis, kullanılan maddeler, prosesler ile bunların muhtemel karşılıklı etkileşimleri,

d) Olabilecek patlamanın etkisinin büyüklüğü.

Patlama riski, patlayıcı ortamların oluşabileceği yerlere açık olan veya açılabilen diğer yerler de dikkate alınarak bir bütün olarak değerlendirilecektir.

VII.         Önlemler

Yapılan işlemlerin doğasına uygun olan teknik ve organizasyona yönelik önlemler alınması birincil önceliktir.

A)Teknik önlemler

Patlamanın önlemesi

·         İkame

·         Kapalı sistem

·         Tehlikeli atmosfer oluşumunu önleme

·         Ateşleyici kaynaklardan kaçınma

·         Gaz alarm sistemleri

·         Acil durum ekipmanları

Patlamanın etkisini hafifletme

·         Patlamaya dayanıklı ekipman

·         Patlama bastırma

·         Patlamanın yayılmasını önleme

·         İkaz ve alarm

B) Organizasyonel önlemler:

·         İşletme talimatları

·         Ekipmanların kullanım talimatları,

·         Ekipmanların bakım talimatları,

·         İstihdam edilen kişilerin becerileri

·         Eğitim

·         Çalışma izin sistemi ve nasıl organize edildiği,

·         Tehlikeli bölgede seyyar iş ekipmanlarının kullanım kuralları

·         Kişisel koruyucu donanım

·         Bakım, denetim ve kontrol sistemi

·         Tehlikeli bölgelerin işaretlenmesi

·         Personelin görev, yetki ve sorumluklarının belirlenmesi

VIII.        Sonuç

Hayatımıza her gün giren kimyasal sayısı artarken elbette ki patlama yaşama olasılığımız da günden güne artmaktadır. Patlamaya maruz kalmak ise hem insan hem tesisler açısından katastropik etkileri olan bir olaydır. Bu nedenle patlama olasılığı olan tüm alanlarda, proseslerde patlama ile ilgili risk analizi, malzeme analizleri, proses analizleri yapılarak patlamanın nasıl oluşmayacağı sorusuna uygun, mantıklı, bilimsel ve mühendislik nosyonu dahilinde yanıtlar aranması önemlidir. Bunu yaparken mevcut ulusal ve uluslararası mevzuat, mühendislik bilgileri, yaşanmış tecrübeler yol gösterici olacaktır.

Kaynaklar:

http://kalder.org/kalderhakkinda.aspx?id=308   (Çevre ve İş Güvenliği Paneli Gökhan Demir Sunum Notları - Bureau Veritas)

http://www.bureauveritas.com.tr/wps/wcm/connect/33854da1-fc23-415c-889e-04d44d9daec5/Patlamadan+Korunma+E%C4%9Fitimi+Tan%C4%B1t%C4%B1m.pdf?MOD=AJPERES

http://www.isgdosya.com/kategori/isg-egitim-sunumlari/page/2/

http://www.mmo.org.tr/resimler/dosya_ekler/e5427ee82192080_ek.pdf?dergi=536